تشخیص تفاوت کمبود گاز، خرابی کمپرسور و گرفتگی سیکل (لوله مویی) در کولر گازی

در بسیاری از کولرهای گازی، کاهش سرمایش و افزایش دمای کمپرسور می‌تواند ناشی از سه مشکل رایج باشد: کمبود گاز، خرابی مکانیکی کمپرسور، یا انسداد در لوله مویی و فیلتر درایر. از آنجا که علائم این سه مورد بسیار به یکدیگر شباهت دارند، بسیاری از تکنسین‌ها در زمان عیب‌یابی، این سه مورد را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند؛ در حالی‌که نشانه‌ها، رفتار دستگاه و داده‌های فنی می‌تواند بسیار واضح، قابل اندازه‌گیری و قابل اتکا باشد. تشخیص صحیح این سه مشکل، مانع از تعمیرات غیرضروری، هزینه‌های اشتباه و آسیب‌های بعدی سیستم می‌شود.
در این مقاله، یک روش علمی، معتبر و کاملاً کاربردی برای تشخیص دقیق این سه حالت ارائه می‌کنیم.

تشخیص کمبود گاز (Undercharge)

کمبود مبرد یکی از شایع‌ترین دلایل ضعف سرمایش است. در این حالت ظرفیت تبادل حرارت کاهش می‌یابد و دستگاه نمی‌تواند فشار و دمای لازم را تأمین کند.

علائم کمبود گاز

• آمپر پایین‌تر از حد نرمال

• فشار ساکشن پایین (20 تا 40 psi در R22)

• فشار دیسچارج نرمال یا کمی پایین

• دمای دیسچارج کمتر از 75°C

• اختلاف دمای محسوس بین لوله ساکشن و دیسچارج: حتی در کمبود گاز، دیسچارج همچنان داغ است؛ زیرا کمپرسور در حال تراکم مبرد باقی‌مانده است. اگر دیسچارج ولرم (نه داغ) باشد، معمولاً مشکل از کمپرسور است نه از کمبود گاز.

• یخ‌زدگی اوپراتور و لوله ساکشن: این علامت کاملاً کلاسیک و رایج کمبود گاز است. البته اگر گرفتگی وجود داشته باشد نیز ممکن است یخ‌زدگی اتفاق بیفتد؛ بنابراین یخ‌زدگی شاخص قطعی نیست، اما در کنار فشار و آمپر، تشخیص قطعی را ساده می‌کند.

• کاهش محسوس سرمایش، اما نه صفر شدن آن: در کمبود گاز معمولاً دستگاه سرد می‌کند، اما مدت سرمایش کوتاه می‌شود و اتاق به دمای مطلوب نمی‌رسد. سیستم معمولاً خاموش نمی‌شود مگر اینکه کمبود شدید باشد.

ویژگی کلیدی کمبود گاز

در کمبود گاز، دستگاه داغی غیرعادی ندارد و فشار دیسچارج هرگز به صورت خطرناک بالا نمی‌رود.

تشخیص خرابی کمپرسور (Valve Leakage / Weak Compressor)

در خرابی سوپاپ‌ها یا ضعف مکانیکی کمپرسور، دستگاه قادر به ایجاد اختلاف فشار کافی نیست. این مشکل بسته به شرایط بار سیستم می‌تواند دو رفتار کاملاً متفاوت ایجاد کند:

۱. حالت اول: ضعف کمپرسور در شرایط کم‌بار (Low Load Weak Compressor)

این حالت زمانی دیده می‌شود که دستگاه نشتی شدید دارد یا مقدار گاز بسیار کم است. چون بار سیکل سبک است، کمپرسور ضعیف حتی با همین بار کم هم نمی‌تواند اختلاف فشار مناسب بسازد.

علائم این حالت:

• فشار ساکشن بالا
  معمولاً 60 تا 80 psi (در R22) به دلیل عدم مکش واقعی و برگشت گاز از دیسچارج به ساکشن.

• فشار دیسچارج پایین
  در محدوده 120 تا 160 psi و بدون دمای کافی.

• آمپر پایین
  کمپرسور بار واقعی ندارد، بنابراین آمپر پایین و ثابت می‌ماند.

• دمای دیسچارج پایین
  حدود 40 تا 60 درجه؛ porque تراکم واقعی انجام نمی‌شود.

• اختلاف دمای بسیار کم بین لوله‌ها
  ساکشن و دیسچارج تقریباً هم‌دمـا هستند.

• سرمایش تقریباً صفر
  چون تراکم واقعی اتفاق نمی‌افتد.

این همان حالتی است که برخی تکنسین‌ها اشتباهی آن را «کمبود گاز» تشخیص می‌دهند، درحالی‌که ریشه ضعف کمپرسور است.

۲. حالت دوم: ضعف کمپرسور در شرایط بار واقعی (Normal Load Weak Compressor)

در این حالت مقدار گاز سیستم نرمال یا نزدیک نرمال است، اما کمپرسور توان مکانیکی کافی برای مکش و تراکم ندارد. بنابراین سیستم تحت بار واقعی، ناتوانی کمپرسور را آشکار می‌کند.

علائم این حالت:

• فشار ساکشن پایین
  معمولاً ۳۰ تا ۴۵ psi؛ چون کمپرسور توان مکش کافی ندارد.

• فشار دیسچارج پایین
  برخلاف کمپرسور سالم، فشار به 220–250 psi نمی‌رسد و معمولاً 90–140 psi باقی می‌ماند.

• دمای دیسچارج ولرم
  نه سرد مثل حالت کم‌بار، نه داغ مثل حالت سالم؛ معمولاً 50–75 درجه.

• آمپر پایین و ثابت
  حتی با افزودن گاز افزایش محسوسی ندارد، که یکی از شاخص‌های قطعی ضعف کمپرسور است.

• هم‌دمایی نسبی ساکشن و دیسچارج
  اختلاف دمای محسوس وجود ندارد.

• داغ شدن پوسته کمپرسور و خاموشی توسط اورلود
  به دلیل راندمان پایین و اتلاف انرژی مکانیکی.

• سرمایش بسیار ضعیف یا صفر

این دقیقاً رفتاری است که در بسیاری از کمپرسورهای نزدیک پایان عمر مشاهده می‌شود.

ویژگی کلیدی خرابی کمپرسور (در هر دو حالت)

چه در حالت کم‌بار، چه در بار واقعی:

«اختلاف فشار بین ساکشن و دیسچارج غیرطبیعی کم است.»

این یعنی کمپرسور عملاً سیکل تبرید را به گردش نمی‌اندازد.
تفاوت اصلی فقط در جهت تغییر فشار ساکشن است، که کاملاً وابسته به مقدار گاز و بار سیستم است.

تشخیص گرفتگی در لوله مویی یا فیلتر درایر

گرفتگی باعث محدودشدن جریان مبرد و افزایش شدید فشار پشت لوله مویی می‌شود.

علائم انسداد

• فشار ساکشن بسیار پایین (زیر 35 psi)

• فشار دیسشارژ نرمال تا کمی بالاتر از نرمال (250 تا 300 psi یا بیشتر)

• دمای دیسشارژ بالاتر از 100°C

• آمپر مصرفی بالاتر از حالت نرمال

• کمپرسور به‌شدت داغ می‌شود

• اواپراتور به‌طور کامل سرد نمی‌شود

• وجود نقطه سرد یا یخ‌زدگی موضعی در خروجی مویی

رفتار آمپر:

گرفتگی خفیف:

• معمولاً اندکی بالاتر از نرمال می‌رود.

• افزایش آمپر معمولاً ۵ تا ۱۵ درصد است.

• کمپرسور تحت فشار بیشتری کار می‌کند ولی هنوز در محدوده ایمن است.

علت:
کمپرسور مجبور است برای عبور دادن مبرد از مسیر نیمه‌مسدود کار مکانیکی بیشتری انجام دهد.

گرفتگی متوسط:

• آمپر واضحاً بالاتر از مقدار طبیعی می‌رود.

• افزایش معمولاً ۱۰ تا ۳۰ درصد نسبت به آمپر نرمال.

• بسته به نوع کمپرسور، ممکن است نزدیک محدوده اورلود شود.

علت:
افزایش اختلاف فشار دو سوی لوله مویی، بار مکانیکی کمپرسور را بالا می‌برد. در این مرحله دمای کمپرسور نیز نسبتاً بالا است.

گرفتگی شدید:

• در ابتدای روشن‌شدن: آمپر افزایش می‌یابد زیرا کمپرسور به شدت تحت فشار است.

• با ادامه کار:

  • آمپر ممکن است سقوط کند (کمپرسور در حال از دست دادن راندمان است).

  • یا کمپرسور داغ کرده و وارد اورلود شود.

• ممکن است قبل از ثبت مقدار واقعی، کمپرسور خاموش شود.

علت:
جریان مبرد تقریباً صفر است و کمپرسور تلاش می‌کند فشار دیسچارج را بالا ببرد، ولی عملاً مقاومت هیدرولیکی خیلی زیاد است. این وضعیت کمپرسور را داغ می‌کند.

ویژگی کلیدی گرفتگی

هم‌زمانی ساکشن پایین + دیسشارژ بالا + دمای زیاد کمپرسور نشانه قطعی گرفتگی است.

تست شارژ گاز (Test Charge Response)

این تست تفاوت گرفتگی با کمبود گاز یا ضعف کمپرسور را کاملاً مشخص می‌کند:

• در کمبود گاز ← با افزودن مبرد، آمپر و فشار بالا می‌رود.

• در ضعف کمپرسور ← با افزودن مبرد، آمپر تقریباً ثابت می‌ماند.

• در گرفتگی ← با افزودن مبرد، فشار ساکشن تکان نمی‌خورد.
  فقط دیسچارج کمی بیشتر می‌شود
  این دقیق‌ترین روش تشخیصی برای گرفتگی است.

تفاوت‌های قابل اعتماد بین سه حالت

برای جلوگیری از اشتباه، می‌توان نشانه‌های هر سه حالت را کنار هم مقایسه کرد: