روش‌های تست شیر چهار طرفه برقی کولر گازی

شیر چهار طرفه برقی چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟

شیر چهار طرفه برقی (4Way valve/ Reversing Valve) قطعه‌ای الکترومکانیکی است که وظیفه دارد جریان مبرد را در سیکل تبرید باز یا بسته کند. این قطعه معمولاً در مسیر لوله‌ی مایع یا لوله‌ی برگشت قرار می‌گیرد و نقش کلیدی در کنترل جریان مبرد بین واحد داخلی و بیرونی دارد.
شیر برقی وظیفه‌ی سوییچ‌کردن بین حالت سرمایش و گرمایش (در کولرهای اینورتر یا چهار فصل) را بر عهده دارد.

1. بررسی ولتاژ ورودی به کویل شیر برقی

هدف: اطمینان از اینکه برق به شیر برقی می‌رسد یا خیر.

مراحل:

1. دستگاه را روشن کنید و روی حالتی قرار دهید که شیر برقی باید فعال شود (مثلاً گرمایش در سیستم‌های چهار فصل).

2. با یک مولتی‌متر، پروب‌ها را به دو سر سیم‌های تغذیه کویل شیر برقی متصل کنید.

3. در حالت عملکرد، معمولاً باید عددی در حدود:

   • ۲۲۰ ولت AC (در مدل‌های با برق مستقیم شهری)

   • یا ۲۴ ولت AC/DC (در برخی برندهای خاص مثل LG یا سامسونگ) نمایش داده شود.

اگر ولتاژ وجود ندارد: مشکل از برد، رله یا سیم‌کشی است و نه از خود شیر.

اگر ولتاژ هست ولی شیر کار نمی‌کند: به تست مقاومت بروید.

2. تست مقاومت کویل (اهم‌گیری)

هدف: بررسی سلامت سیم‌پیچ کویل ( Solenoid Coil Resistance)

مراحل:

1. دستگاه کامل خاموش باشد.

2. دو سیم متصل به سیم‌پیچ را از برد جدا کنید تا  اتصال‌های جانبی روی مقاومت تأثیر نگذارد.

3. مولتی‌متر را روی اُهم (Ω) قرار دهید.

4. سیم‌پیچ شیر چهارطرفه معمولاً دو سیمه یا سه سیمه است.

تفسیر نتایج:

• برای بوبین‌های 24 ولت AC/DC مقاومت نرمال بین ۲۰ تا ۶۰ اهم  است (توجه: بسته به برند و مدل).

• برای بوبین‌های 220 ولت AC مقاومت نرمال بین 250 تا 450 اهم  است (توجه: بسته به برند و مدل).

• مقدار خیلی کم (نزدیک صفر) = اتصال کوتاه، سیم‌پیچ سوخته است.

• مقدار بسیار بالا یا بی‌نهایت = قطع‌شدگی در سیم‌پیچ ← کویل سوخته است.

• مقدار بالاتر از دیتاشیت شیربرقی ← سیم‌پیچ نیم‌سوز و ضعیف

روش تست مقاومت – حالت ۳ سیمه (دارای سیم مشترک)

بعضی مدل‌ها یک سیم مشترک و دو سیم فرمان دارند.
در این حالت باید دو دسته سیم‌پیچ مستقل را تست کنید.

نکته مهم و کاربردی

در سیم‌پیچ سه سیمه:

• سیم مشترک = COM

• هر بوبین از مشترک به یکی از دو سیم دیگر می‌رود.

مرحله عملی

1. پراب مولتی‌متر را روی سیم مشترک قرار دهید.

2. پراب دوم را به تک‌تک سیم‌های دیگر بزنید.

3. دو مقدار مقاومت مجزا باید اندازه‌گیری شود.

نتیجه‌گیری

• هر مقدار بین 250–450Ω ← طبیعی

• هر دو بوبین باید تقریباً برابر باشند

• اگر یکی OL یا خیلی کم بود ← همان بوبین خراب است.

نکات تجربی بسیار مهم برای جلوگیری از تشخیص اشتباه

• قبل از تست، سیم‌پیچ را یک دقیقه خاموش کنید چون داغی باعث افزایش مقاومت می‌شود.

• اگر سیم‌ها اکسید یا روغنی باشند، مقدار مقاومت اشتباه می‌شود. تمیز کنید.

• بوبین نیم‌سوز وقتی روی دستگاه گرم می‌شود مقاومتش ناگهان بالا می‌پرد.

• اگر مقدار نرمال بود و برق به کویل می‌رسد، ولی شیر تغییر وضعیت نمی‌دهد، مشکل از پین داخلی یا گیر مکانیکی است.

3. عدم اتصال به بدنه (Ground Migration Test)

حتماً باید بررسی شود که سیم‌پیچ به بدنه راه ندهد.
این تست بسیار مهم است و اغلب نادیده گرفته می‌شود.

مرحله عملی

1. یک پراب روی یکی از سیم‌های بوبین

2. پراب دوم روی بدنه فلزی شیر یا شاسی دستگاه

3. مولتی‌متر روی بزرگ‌ترین رنج اهم یا «بوق (continuity)»

نتیجه صحیح

• مولتی‌متر باید OL / بی‌نهایت نشان دهد

• نباید هیچ صدای بوق وجود داشته باشد

اگر راه بدهد؟

• سیم‌پیچ اتصال بدنه دارد

• خطر آسیب به برد و ایجاد شوک وجود دارد

• بویژه در کولرهای اینورتر باعث خطای Earth Leakage می‌شود
  ← تعویض سیم‌پیچ الزامی است

4. تست تغییر فشار با گیج منیفولد

هدف: بررسی عملکرد فیزیکی شیر در باز و بسته کردن مسیر مبرد.

مراحل:

1. گیج منیفولد را به شیر سرویس (خط مکش و دهش) متصل کنید.

2. کولر را روی حالت سرمایش روشن کنید و فشار را بخوانید.

3. سپس به حالت گرمایش (heat mode) تغییر وضعیت دهید و مجدد فشار را بخوانید.

تفسیر:

• در صورت عملکرد صحیح شیر برقی، تغییر محسوسی در فشارهای مکش و دهش دیده می‌شود.

• اگر فشار تغییر نکند یا سیستم کند عمل کند، احتمال دارد شیر گیر کرده یا نیمه‌باز مانده باشد.

5. تست با آهن‌ربا (برای مدل‌های خاص)

هدف: بررسی باز و بسته شدن مکانیکی پین داخلی شیر برقی

مراحل:

1. یک آهن‌ربای قوی (مانند نئودیمیومی) تهیه کنید.

2. آن را نزدیک بدنه فلزی شیر برقی بگذارید.

3. در برخی مدل‌ها، با جابه‌جایی آهن‌ربا ممکن است صدای کلیک ضعیفی شنیده شود.

این روش دقیق نیست ولی در برخی موارد برای تشخیص گیر کردن پین استفاده می‌شود.

6. تست عملکرد حرارتی کویل

هدف: بررسی گرم شدن بیش از حد یا عدم گرم شدن کویل در زمان عملکرد

مراحل:

1. شیر برقی را در حالت فعال روشن نگه دارید.

2. با لمس کویل (با احتیاط) یا استفاده از ترمومتر لیزری، دمای سطح کویل را اندازه‌گیری کنید.

3. در حالت نرمال، کویل باید مقداری گرم شود (معمولاً 40-60°C)

• اگر اصلاً گرم نشود ← برق نمی‌رسد یا کویل سوخته است.

• اگر بیش از حد داغ شود ← اتصال کوتاه داخلی یا کارکرد غیرعادی دارد.

7. تست دمایی بدنه شیر (Thermal Test)

این تست توسط بسیاری از تولیدکنندگان توصیه می‌شود.

روش:

• با ترمومتر لیزری، دمای دو سمت شیر را اندازه بگیرید.

  در حالت گرمایش:

  • سمت ورودی تخلیه (Discharge) باید داغ‌تر باشد.

  • سمت خروجی ساکشن باید سردتر باشد.

نشانه خرابی:

• هر دو سمت تقریباً هم‌دما

• یا دمایی مخالف الگوی طبیعی سیکل
  ← شیر در حالت اشتباه گیر کرده یا نشت داخلی دارد.

8. تست سوییچ حالت (Operation Switching Test)

این تست از داخل دستگاه انجام می‌شود.

روش:

1. کولر را در حالت Cool روشن کنید.

2. خط تخلیه باید داغ و خط مکش سرد باشد.

3. حالا دستگاه را روی Heat بگذارید.

4. باید دقیقاً برعکس شود.

نشانه خرابی:

• دمای خطوط تغییری نمی‌کند

• چند دقیقه طول می‌کشد تا تغییر کند

• تغییر ناقص یا کند
  ← شیر چهارطرفه گیر کرده یا فرسوده است.

9. تست نشت داخلی شیر (Internal Leakage Test)

از تست‌های مهم در ASHRAE و Emerson.

نشانه‌ها:

• اختلاف فشار Low و High کم می‌شود

• دستگاه سرما/گرما را نیمه‌کاره تولید می‌کند

• کمپرسور بی‌وقفه کار می‌کند

• آمپراژ بالا می‌رود

روش:

• اندازه‌گیری فشار High/Low در دو حالت Cooling/Heating

• اگر اختلاف‌ها طبیعی نباشد ← نشت داخلی در شیر

10. تست عملکرد در شرایط بار متفاوت (Load Variation Test)

این تست معمولاً در مدل‌های اینورتر و VRF انجام می‌شود:

روش:

• دور کمپرسور را تغییر دهید (در اینورتر)

• اختلاف فشار باید با تغییر بار سیستم پاسخ متناسب نشان دهد.

نشانه خرابی:

• تغییر بار ← تغییری در رفتار شیر ایجاد نمی‌کند

• مسیر مبرد ثابت می‌ماند.

11. تست صدای عملکرد (Acoustic Test)

شیر سالم هنگام تغییر حالت معمولاً یک تقه جزئی دارد.

نشانه خرابی:

• عدم شنیدن هرگونه تغییر صوتی

• صدای تق‌تق ممتد

• سوت یا لرزش غیرعادی

این موارد اغلب نشان‌دهنده:

• گیر مکانیکی

• ضعیف بودن سیم‌پیچ

• چسبیدن اسلاید داخلی

12. تست مکانیکی پیستون (Plunger Reaction Test)

این تست بیشتر برای تکنسین‌های حرفه‌ای توصیه می‌شود.

روش:

• دستگاه خاموش باشد.

• سلونوئید را جدا نکنید.

• با پیچ‌گوشتی فلزی، بدنه سلونوئید را لمس کنید.

• هنگام ارسال ولتاژ، باید جذب مغناطیسی واضح احساس شود.

نتیجه:

• اگر جذب ضعیف باشد ← ولتاژ کم، سیم‌پیچ نیم‌سوز

• اگر جذب ندارد ← سیم‌پیچ سوخته یا مسیر تغذیه قطع است.