🌀 شیر چهار طرفه برقی چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟

شیر چهار طرفه (Reversing Valve) — که گاهی تحت عنوان شیر برقی نیز شناخته می‌شود — قطعه‌ای کلیدی در سیستم‌های تهویه مطبوع چهار فصل (کولر گازی اینورتر، اسپلیت سرد و گرم، هیت-پمپ) است. این شیر وظیفه دارد با تغییر مسیر جریان مبرد، سیستم را بین حالت سرمایش و گرمایش جابه‌جا کند. در واقع این قطعه تعیین می‌کند که مبرد پس از کمپرسور به سمت کدام کویل (داخلی یا بیرونی) برود.

🧩 ساختار شیر چهار طرفه — اجزا و قطعات:

شیر چهارطرفه معمولاً شامل اجزای زیر است: 

• بدنه اصلی با ۴ پورت / مسیر (4way valve body): شامل ورودی کمپرسور (دیسچارج)، خروجی به کویل داخلی، خروجی به کویل بیرونی و مسیر ساکشن به کمپرسور. 

• اسلاید داخلی (Main slide / shuttle): قطعه فلزی یا تفلونی که با جابه‌جایی‌اش مسیر مبرد عوض می‌شود. HVAC School+1

• بوبین (Solenoid coil) + شیر پایلوت (Pilot valve): بوبین با ولتاژ کنترل (معمولاً 220V AC در سیستم‌های تهویه) فعال می‌شود و شیر پایلوت کوچک را باز یا بسته می‌کند. این شیر پایلوت مقداری از مبرد تحت فشار را به یکی از محفظه‌های اسلاید اصلی می‌فرستد. library.coburns.com+1

• خط لوله پایلوت (Pilot line / capillary): لوله بسیار نازک که مبرد تحت فشار را از خط دیسچارج (یا سورس فشار) به شیر پایلوت انتقال می‌دهد. HVAC Global+1

نکته مهم: بسیاری فکر می‌کنند بوبین برق‌دار، اسلاید را مستقیم جابه‌جا می‌کند — در حالی که بوبین فقط شیر پایلوت را کنترل می‌کند. نیروی محرک اصلی از فشار مبرد مدار تبرید (High / Low pressure differential) تامین می‌شود.  HVAC School+1

🔎 نحوه عملکرد شیر چهار طرفه — از بوبین تا مسیر مبرد

🔧 مراحل عملکرد

1. سیگنال از ترموستات — وقتی کاربر کولر را روی Heat یا Cool قرار می‌دهد، ترموستات به بوبین شیر فرمان می‌دهد (برق ۲۴ ولت یا ۲۲۰ به بسته به سیستم).

2. فعال شدن بوبین (energize) یا عدم فعال بودن (de-energize): بسته به برند، بوبین در حالت سرمایش یا گرمایش فعال می‌شود. 

3. عملکرد شیر پایلوت: با فعال شدن بوبین، شیر پایلوت تغییر وضعیت می‌دهد و مسیر مبرد با فشار بالا (گاز داغ خروجی کمپرسور) را به یکی از محفظه‌های اسلاید هدایت می‌کند.

4. ایجاد اختلاف فشار در دو سمت اسلاید: فشار بالا به یک سو و فشار کم (ساکشن) به سوی دیگر هدایت می‌شود، باعث می‌شود اسلاید داخلی با نیروی فشار جابجا شود. این جابجایی مسیر مبرد را برعکس یا مستقیم می‌کند. HVAC Know It All+1

5. جریان مبرد طبق حالت تنظیم‌شده: پس از جابجایی اسلاید، مبرد مسیر مورد نظر (کویل بیرونی یا داخلی) را طی می‌کند.

یادآوری مهم: هیچ مبرد «جداگانه» برای حرکت شیر وجود ندارد — مبرد پایلوت همان مبرد سیکل است، و تنها مقدار کمی از آن برای فشار دادن اسلاید استفاده می‌شود. The Furnace Outlet+1

🔄 نحوه مسیر حرکت مبرد در حالت سرمایش و گرمایش

✅ حالت سرمایش (Cooling)

1. مبرد گازی پس از کمپرسور با فشار و دمای بالا وارد شیر چهارطرفه می‌شود.

2. شیر در وضعیت «Cooling» است: پلاگ داخلی طوری تنظیم شده که مسیر را به سمت کویل بیرونی (کندانسور) هدایت کند.

3. در کندانسور مبرد تقطیر می‌شود و گرمای دفع می‌شود.

4. مبرد مایع از لوله مایع عبور کرده، پس از شیر انبساط وارد اواپراتور داخلی می‌شود.

5. در اواپراتور، مبرد تبخیر شده و گرمای داخل را جذب می‌کند و هوای خنک وارد داخل فضا می‌شود.

6. مبرد گازی به سمت کمپرسور بازگشته و سیکل تکرار می‌شود.
   در این حالت، شیر چهارطرفه فقط مسیر مبرد را برای سرمایش تنظیم می‌کند.

🔥 حالت گرمایش (Heating / Heat Pump Mode)

1. با فرمان ترموستات و تحریک بوبین شیر، پلاگ لغزنده جابه‌جا می‌شود تا مسیر جریان مبرد معکوس شود. Lennox+1

2. گاز داغ خروجی کمپرسور به سمت اواپراتور بیرونی هدایت می‌شود — جایی که مبرد گرما را از هوای بیرون جذب می‌کند و تبخیر می‌شود.

3. مبرد گازی سپس به شیر انبساط و اواپراتور داخلی می‌رود؛ در آنجا مبرد تقطیر می‌شود و گرما آزاد می‌کند.

4. هوای گرم از اواپراتور داخلی به محیط دمیده می‌شود و مبرد پس از ساکشن به کمپرسور بازمی‌گردد.
   با این تغییر مسیر، سیستم نقش خود در گرمایش را ایفا می‌کند. Carrier West Training+2ACHR News+2

❗ علائم خرابی شیر چهار طرفه برقی کولر گازی

۱. عدم تغییر حالت بین سرمایش و گرمایش
🔹 اگر سیستم شما چهار فصل است و با زدن ریموت حالت عوض نمی‌شود، شیر برقی می‌تواند معیوب باشد.

۲. سرمای ناکافی یا عملکرد ضعیف در یکی از حالت‌ها
🔹 عبور محدود مبرد از شیر برقی معیوب باعث کاهش ظرفیت سرمایش یا گرمایش می‌شود.

3. صدای تق تق یا ویز ویز غیرعادی در زمان کارکرد
   🔹 شیر برقی در هنگام باز و بسته شدن ممکن است صدا تولید کند. صداهای پیوسته یا غیرعادی نشانه‌ی خرابی کویل یا گیرکردن پین است.

4. روشن و خاموش شدن پی‌در‌پی کمپرسور (Cycling)
   🔹 عملکرد نادرست شیر برقی می‌تواند باعث تغییر ناگهانی فشار در مدار شود و کمپرسور را دچار سیکل‌زنی کند.

🔧 چرا شیر چهار طرفه گیر می‌کند یا عمل نمی‌کند؟ (دلایل فنی)

چون عملکرد شیر وابسته به اختلاف فشار مدار + سلامت شیر پایلوت + تمیزی مسیر مبرد است. در ادامه دلایل اصلی خرابی:

• کمبود مبرد یا فشار دیسچارج پایین: فشار کافی برای جابجایی اسلاید وجود ندارد. library.coburns.com+1

• گرفتگی یا انسداد در مسیر مبرد یا مسیر پایلوت: رسوبات، آلودگی، رطوبت یا ذرات مس — مسیر حرکت مبرد را مسدود می‌کند و اسلاید نمی‌لغزد. HVAC Global+1

• سیم‌پیچ بوبین خراب یا سوخته: اگر بوبین تحریک نشود، شیر پایلوت فعال نمی‌گردد و اسلاید جابجا نمی‌شود.

• رسوب / خوردگی یا فرسودگی اسلاید داخلی: لقی یا فرسودگی مهره‌ها باعث گیر مکانیکی می‌شود.

• نوسان برق یا قطع شدن لحظه‌ای تغذیه بوبین: اگر ولتاژ پایدار نباشد، شیر ممکن است مدام تغییر وضعیت بدهد یا گیر کند.

• خطای نصب یا اشتباه در لوله‌کشی: اشتباه در اتصال پورت‌ها یا برعکس بودن جهت لوله‌ها → شیر قادر به عملکرد صحیح نیست.